مالیات بر ارزش افزوده چیست و چگونه محسابه می شود؟ - آموزشی

مالیات بر ارزش افزوده (VAT) یکی از مهم‌ترین مالیات‌های غیرمستقیم است که بر مصرف کالاها و خدمات اعمال می‌شود و مودیان موظف به پرداخت و گزارش آن هستند. در این مقاله از لیمو | لیموتکس به صورت جامع آموزش می‌دهیم:

• تعریف مالیات بر ارزش افزوده و مبنای قانونی آن

• نرخ‌ها و فرمول محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

• مراحل ثبت، صدور و ارسال صورتحساب‌های الکترونیکی مربوط به VAT

• نکات مهم برای جلوگیری از مغایرت‌ها و جریمه‌های مالیاتی

• راهنمای کاربردی برای مودیان حقیقی و حقوقی و حسابداران

با مطالعه این مطلب، مودیان می‌توانند مالیات بر ارزش افزوده خود را به‌درستی محاسبه و گزارش کنند و از خطاهای احتمالی در سامانه‌های مالیاتی جلوگیری نمایند.

تعریف ارزش افزوده

ارزش افزوده، به معنی افزوده شدن ارزش در حین تولید یک محصول است. این مفهوم تنها به یک کالا مرتبط نیست، بلکه به کل فرآیند تولید اشاره دارد. به طور دقیق‌تر، ارزش افزوده به افزایش ارزش مالی کالا در مراحل تولید گفته می‌شود. هر بار که یک محصول از مرحله‌ای عبور می‌کند، بر ارزش آن افزوده می‌شود. بنابراین، می‌توانیم ارزش افزوده را برابر با تفاوت بین ارزش نهایی محصول و مجموع هزینه‌های مواد اولیه بدانیم.

تعریف ارزش افزوده :  تفاوت بین ارزش نهایی محصول و مجموع هزینه‌های مواد اولیه

تعریف مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده یکی از مفاهیم کلیدی در سازمان‌ها و کسب‌وکارهاست. این مالیات به عنوان مالیات غیرمستقیم نیز شناخته می‌شود و حسابداران می‌توانند در دوره‌های حسابداری مالیاتی با آن آشنا شوند. ارزش افزوده، تفاوت قیمت بین خرید محصول و قیمت فروش آن است و مالیاتی که به آن تعلق می‌گیرد، مالیات بر ارزش افزوده نامیده می‌شود. این نوع مالیات به صورت مرحله‌ای اعمال می‌شود.

ماده ۳ قانون مالیات ارزش افزوده سازمان مالیاتی  کل کشور مالیبت بر ارزش افزوده را این گونه تعریف می کند: «مالیات بر ارزش افزوده مالیات غیر‌مستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه‌شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل‌شده در یک دوره معین وضع می‌گردد.»

به عبارت دیگر، تولید کالا یا خدمات و فروش آنها می‌تواند تاثیر زیادی بر ارزش افزوده و مالیات مربوطه داشته باشد. این مالیات مستقیماً به سازمان مالیاتی کشور پرداخت می‌شود. نکته قابل توجه این است که مبلغ نهایی مالیات را خریدار پرداخت می‌کند، اما محاسبه ارزش افزوده و میزان مالیات بر عهده تولیدکننده است.

قوانین و تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده

بر اساس کتیبه‌های کشف شده، در زمان پادشاهی هخامنشیان، حکومت از تولیدکنندگان مالیات می‌گرفت. از سال 1968 میلادی، مفهوم مالیات بر ارزش افزوده در سیستم مالیاتی قاره اروپا به وجود آمد. بر اساس این سیستم، خریداران باید مالیاتی برای خرید کالاهای مورد نیاز خود پرداخت کنند.

در ایران، از سال 1366، قانون ارزش افزوده به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. از آن زمان، کسب‌وکارها به ثبت ارزش افزوده روی محصولات و مبلغ مالیات مربوط به آن پرداختند.

قوانین مالیاتی مربوط به ارزش افزوده شامل موارد زیر است:

1 - انواع کالاها و خدمات و همچنین واردات و صادرات مشمول این قانون می‌شوند.

2 - افرادی که کالا عرضه و خدمات ارائه می‌دهند، تحت این قانون قرار می‌گیرند.

3 - محصولات کشاورزی خام، دام و طیور، آبزیان و زنبور عسل مشمول این قانون نیستند.

4 - انواع کودهای کشاورزی، آرد، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و بسیاری از مواد غذایی اصلی در این قانون قرار نمی‌گیرند.

5 - اموال غیرمنقول مالیات بر ارزش افزوده ندارند.

چند نوع مالیات بر ارزش افزوده در ایران وجود دارد؟

مالیات بر ارزش افزوده به سه دسته تقسیم می‌شود: تولیدی، مصرفی و درآمد. در زیر به توضیح هر یک می‌پردازیم:

مالیات بر ارزش افزوده تولیدی : در این نوع مالیات، بر روی فروش کالاهای مصرفی و همچنین کالاهای سرمایه‌ای مالیات اعمال می‌شود. در نتیجه، وقتی یک بنگاه اقتصادی کالا می‌خرد، هیچ اعتبار مالیاتی به دست نمی‌آورد.

مالیات بر ارزش افزوده مصرفی : در اینجا، همه هزینه‌های سرمایه‌گذاری به دلیل اینکه مربوط به کالاها و خدمات مصرفی است، حذف می‌شود.

مالیات بر ارزش افزوده درآمد : این مالیات بر فروش خالص تولید کالاها تعلق می‌گیرد. پس از کسر هزینه‌های استهلاک، مالیات بر ارزش افزوده درآمد به سرمایه‌گذاری خالص اضافه می‌شود.

چه کسانی مشمول مالیات بر ارزش افزوده می شوند؟

مشمولان مالیات بر ارزش افزوده که طبق قوانین جدید مالیات بر ارزش افزوده مشمول این مالیات می‌شوند، به چهار دسته زیر تقسیم‌بندی خواهند شد:

1- افرادی که اقدام به ارائه انواع خدمات (به جز خدماتی که در بخش بعدی معرفی می‌کنیم) به مشتریان می‌کنند، مشمول این نوع مالیات هستند.

2- هرگونه واردات محصولات مختلف به داخل کشور، مشمول این مالیات می‌شود.

3- در صورتی که قصد صادرات محصولات داخلی به کشورهای خارجی را داشته باشید، مشمول پرداخت این مالیات خواهید بود.

4- اشخاصی که به هر شکلی، اقدام به عرضه خدمات یا کالاها به مشتریان خود می‌کنند ( به جز خدمات و کالاهای معرفی شده در بخش بعدی) مشمول این قانون می‌شوند.

میزان مالیات بر ارزش افزوده در سال 1403

از زمان اجرای قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده در سال 1403، اظهارنامه ارزش افزوده شامل مجموع مالیات و عوارض با نرخ 10 درصد برای اکثر کالاها است. اما برخی کالاها با نرخ متفاوت مشمول مالیات هستند یا از این مالیات معافند. برای پرداخت مالیات ارزش افزوده کالاهای تحت این قانون، مودیان پس از ارسال اظهارنامه از طریق سامانه مالیاتی، باید در زمان مشخص مالیات را پرداخت کنند.

نحوه ارسال صورتحساب الکترونیکی با لیمو

کالا ها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده

به گزارش خبرگزاری ایسنا، موارد زیر بر اساس اعلامیه سازمان امور مالیاتی از مالیات بر ارزش افزوده معاف می ‌باشند:

• محصولات کشاورزی فرآوری نشده
• دام زنده و خوراک آن
• بذر، نشاء
• نهال
• سم و کود
• انواع گوشت
• کاغذ چاپ و تحریر و روزنامه
• شمش طلا
• فرش دستباف
• انواع دارو
• تجهیزات دفاعی

کلیه محصولات کشاورزی معاف از پرداخت مالیات ارزش افزوده موضوع جزء 1 تا 5 ماده 9

جزء 1: کلیه محصولات کشاورزی فرآوری نشده

• محصولات خام
• گیاهان دارویی
• محصولات مرتعی
• محصولات جنگلی
• محصولات گلخانه ای

جزء 2: دام زنده و خوراک آن و مواد اصلی تولید مثل دام زنده

• پوسال (کمپوست)
• کشت بافت
• بستر آماده کشت بافت

جزء 3: بذر، نشاء، نهال، سم و کود

جزء 4: آب مصارف کشاورزی

جزء 5: کالاهای اساسی خانوار

• لبنیات شامل شیر، پنیر و ماست
• تخم ماکیان
• آرد و نان
• انواع گوشت و فرآورده ‌های آن
• خشکبار شامل برنج، حبوبات، سویا و پروتئین سویا
• روغن ‌های گیاهی و حیوانی خوراکی
• تغذیه کودکان (شیر خشک کودک)
• تبدیل تخم مرغ نطفه‌ دار به جوجه یک روزه

فعالیت هایی که جزء فرآوری محصولات کشاورزی محسوب نمی شوند:

• انبارداری و نگهداری محصول در دمای مناسب و مراحل بسته بندی
• انجماد محصول در سردخانه
• پاک کردن و درجه بندی
• بوجاری بذور
• پوست گیری محصول مثلا فرایند شالی کوبی
• شستشو، تمیزکاری، تفکیک، همگن سازی
• خشک کردن انواع محصولات مانند با روش های مختلف
• تفت دادن
• پنبه پاک کنی

اقلام دارای معافیت خارج از حیطه کشاورزی و دامی موضوع جزء 6 تا 14 ماده 9

جزء 6: کالاها و مواد اولیه محصولات چاپی و مطبوعاتی

• دفتر تحریر
• خمیر کاغذ
• کاغذ باطله
• کاغذ چاپ
• کاغذ تحریر و روزنامه

جزء 7: نسخه ‌های کاغذی و الکترونیکی محصولات انتشاراتی

• مجله و نشریه
• کتاب
• روزنامه

جزء 8: کالاهای وارده همراه مسافر

• خروج کالاهایی که نهایتا 2 ماه از خرید آن ها گذشته باشد.
• گردشگران خارجی از شرکت ‌های ایرانی بلیط خروج خود را تهیه کنند.

جزء 9: انواع شمش طلا و انواع حواله های دارای پشتوانه طلا اعم از الکترونیکی و کاغذی

جزء 10: دارایی های غیرمنقول و انواع حواله های مبتنی بر آن ها (کاغذی یا الکترونیکی)

• صندوق ‌های سرمایه ‌گذاری توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید
• شرکت‌ های فرعی سرمایه‌ گذاری پروژه

جزء 11: هرگونه انتقال دارایی به / از صندوق های سرمایه گذاری پروژه

جزء 12: هرگونه انتقال دارایی از / به نهاد واسط

جزء 13: فرش دستباف و مواد اولیه اصلی آن

جزء 14: صنایع دستی تولید داخل

معافیت ارزش افزوده انواع دارو و واکسن و لوازم مصرفی درمانی و توانبخشی

در لیست کالاهای معاف از ارزش افزوده 1403 در جزء 15 به موارد زیر بر می خوریم:

• داروهای دامی و انسانی مورد تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
• واکسن های انسانی و دامی مورد تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
• لوازم مصرفی عمومی
• بیهوشی و تنفسی
• زنان و زایمان
• جراحی عمومی
• گوش و حلق و بینی
• اورولوژی
• ارتوپدی
• قلب و عروق
• چشمی
• جراحی عمومی و پلاستیک
• مغز و اعصاب
• اقلام مصرفی آزمایشگاه های تشخیص طبی
• تصویربرداری
• اقلام مصرفی دندان پزشکی
• اقلام آزمایشگاهی دام
• اقلام توانبخشی

موارد خاص در لیست کالاهای معاف از ارزش افزوده 1403

صادرات کالا و خدمات

صادرات کالا یا خدمات به خارج از کشور از طریق مبادی خروجی رسمی که برای ارسال کالا نیاز به پروانه سبز گمرکی یا برگ خروجی ست و برای ارسال خدمات باید قرارداد مربوط و گواهی انجام کار، اسناد و مدارک مثبته و گواهی ارزآوری را ارائه دهید.

صادرات به مناطق آزاد تجاری و صنعتی به شرط تایید محصور بودن آن ها به صورت سالیانه توسط گمرک، معاف از مالیات ارزش افزوده است.

معاوضه فرآورده‌ های نفتی

معاوضه کلیه فرآورده های نفتی شامل گاز مایع، نفت کوره، بنزین، سوخت هوایی و نفت سفید همچنین گاز طبیعی و برق از معافیت های ارزش افزوده هستند.

تبصره یک: فروش تمام محصولات تولیدی شرکت‌ های پالایش به هر یک از دسته‌ های زیر، به عنوان صادرات شناخته می ‌شود:

ارزی: شامل فروش سوخت ‌های هوایی در فرودگاه ‌های داخلی به شرکت‌ های هواپیمایی خارجی

مرزی: در مناطق مرزی کشور، سوخت در ایستگاه‌ های قرارگیری به فروش برسد.

صادرات سوخت با مجوز گمرکی ایران به کشتی ‌ها (بنکرینگ)

تبصره دو: هیچگونه مالیات و عوارض خرید برای صادرات مواد خام و مواد اولیه که در فهرست ماده ۱۴۱ پیوست قانون مالیات ‌های مستقیم و غیر مستقیم ذکر شده باشد، قابل بازپرداخت نیست.

تبصره سه: خدماتی که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانی یا شعب شرکت ‌های خارجی مستقر در ایران ارائه می ‌شود. به شرط آن که ارز به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بدون توجه به محل مصرف خدمات در داخل یا خارج از کشور وارد یا صادر شود، به عنوان صادرات در نظر گرفته می ‌شود.

بند ب ماده 9 قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده و معافیت های آن

• بند 1: خدمات درمانی، تشخیصی و خدمات آرامستان ها
• بند 2: خدمات درمانی و پیشگیری برای دام و گیاهان
• بند 3: چاپ و انتشار روزنامه
• بند 4: خدماتی که ما به ازای آن به صورت حقوق و دستمزد پرداخت می شود
• بند 5: عملیات و خدمات بانکی
• بند 6: خدمات اعتباری قرض الحسنه
• بند 7: خدمات مالی و اعتباری
• بند 8: خدمات بیمه های زندگی و درمان تکمیلی
• بند 9: خدمات بازار سرمایه
• بند 10: خدمات انتشار و نقل و انتقال سهام
• بند 11: صدور و ابطال، نقل و انتقال واحدهای سرمایه گذاری صندوق های سرمایه گذاری
• بند 12: سود تسهیلات اعطایی شرکت های واسپاری (لیزینگ)
• بند 13: خدمات حمل و نقل
• بند 14: خدمات آموزشی، پژوهشی و ورزشی
• بند 15: خدمات اقامتی هتل ها
• بند 16: قدرالسهم هزینه مشترک دریافتی در شهرک های صنعتی
• بند 17: خدمات فنی، بازسازی، تعمیر و نگهداری کالاهای نظامی و انتظامی و امنیتی

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده، دو روش رایج وجود دارد: روش تفریقی مستقیم و روش تفریقی غیر مستقیم. در روش تفریقی مستقیم، برای محاسبه 10 درصد مالیات، ابتدا باید تفاوت خرید و فروش را محاسبه کرده و سپس آن عدد را در نرخ مالیات ضرب کنید. در این روش، هر مرحله از زنجیره خرید و فروش باید مالیات مربوط به ارزش افزوده خود را پرداخت کند.

در ایران، مالیات بر ارزش افزوده به روش تفریقی غیر مستقیم محاسبه می‌شود که به آن روش صورت حسابی یا اعتباری نیز می‌گویند. در این روش، هر شرکت هنگام خرید کالا، علاوه بر پرداخت بهای آن، باید مالیات بر ارزش افزوده را نیز به فروشنده پرداخت کند. در زمان فروش کالا، فروشنده بهای کالا به همراه مالیات بر ارزش افزوده را از خریدار می‌گیرد و تفاوت بین مالیات دریافتی و پرداختی را به سازمان مالیاتی پرداخت می‌کند.

اگر مالیات پرداختی بیش از مالیات دریافتی باشد، افراد می‌توانند مقدار اضافی را به دوره مالیاتی بعدی منتقل کنند یا آن را از سازمان مالیاتی استرداد کنند.

به دلیل اینکه در این روش، مؤدی باید فاکتور را به اداره امور مالیاتی ارائه کند، به آن روش صورت حسابی نیز گفته می‌شود. اگر مالیات پرداختی بیشتر از مالیات دریافتی باشد، افراد می‌توانند اعتبار مالیاتی خود را به دوره مالیاتی بعدی انتقال دهند یا پول خود را پس بگیرند.

نحوه ارایه اظهارنامه مالیاتی

به طور کلی، حسابداران هر مجموعه، موظف هستند که اظهارنامه‌های مالیاتی ارزش افزوده را حداکثر 15 روز بعد از اتمام هر فصل ارسال کنند.

بیشتر بخوانید : آموزش کامل اصلاح و تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده

عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده چه عواقبی دارد؟

سازمان امور مالیاتی کشور مهلتی برای ارسال اظهارنامه ارزش افزوده تعیین می‌کند. اگر مودیان در این مدت اقدام به ارسال نکنند، جریمه خواهند شد و این جریمه‌ها غیرقابل بخشش هستند.

حتی اگر شرکت‌ها یا افراد حقیقی و حقوقی هیچ فعالیت مالی نداشته باشند، باز هم موظف به ارسال اظهارنامه ارزش افزوده هستند. برای جلوگیری از جریمه، باید اظهارنامه را بدون مقدار با مدارک مرتبط تحویل دهند. نداشتن فعالیت مالی نباید بهانه‌ای برای عدم ارسال اظهارنامه باشد.

طبق قانونی که در زمینه مالیات ارزش بر افزوده منتشر شده است، اگر مشمولان این مالیات، مبلغ آن را به موقع پرداخت نکنند، این احتمال وجود دارد که بین 25 تا 100 درصد مبلغ مالیات جریمه شده و در صورتی که در پرداختی خود تاخیر داشته باشند، ماهیانه دو درصد نیز به این مبلغ اضافه می‌شود.

وامل زیر ممکن است باعث جریمه مشمولان مالیات بر ارزش افزوده شود:

عدم ثبت نام در سامانه در مهلت تعیین شده. عدم صدور صورتحساب برای خریدار کالا یا خدمات. ثبت اشتباه ارزش ریال کالا یا خدمات در صورتحساب رسمی. عدم تکمیل اطلاعات صورتحساب قانونی توسط فروشنده. تحویل ندادن اظهارنامه قانونی. عدم ارائه دفاتر قانونی پلمب شده شرکت‌ها و مؤسسات مشمول قانون مالیاتی. مودیان در صورتی که بدهی خود را نپردازند یا تقسیط نکنند، علاوه بر پرداخت مالیات، جریمه نیز خواهند شد. تمام افراد و شرکت‌های مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده باید از موارد ذکر شده پرهیز کنند تا مشمول جریمه نشوند.